» Hai dự án thu giữ carbon quy mô lớn tại các nhà máy xi măng ở Hoa Kỳ vừa bị chính quyền Tổng thống Trump hủy bỏ tài trợ, khiến giới công nghiệp và môi trường rúng động. Các kế hoạch nhiều trăm triệu USD bị ngưng trệ chỉ sau vài tháng công bố, đặt dấu hỏi lớn cho tương lai công nghệ thu giữ và lưu trữ carbon (CCUS) trong ngành Xi măng toàn cầu.
Ngành Xi măng toàn cầu đang đối mặt với bài toán phát thải CO₂ ngày càng khắc nghiệt. Trong khi châu Âu đẩy mạnh các giải pháp như clinker thấp, nhiên liệu thay thế và thu giữ carbon, thì Hoa Kỳ - quốc gia tiêu thụ xi măng lớn thứ 3 thế giới vừa bất ngờ công bố dừng các dự án CCUS trọng điểm.
Tuần trước, Hoa Kỳ vẫn có 2 dự án CCUS tại nhà máy xi măng được tài trợ đầy đủ. Dự án tại nhà máy Lebec (California) của National Cement Company và nhà máy Mitchell (Indiana) của Heidelberg Materials North America từng được kỳ vọng sẽ nhận tối đa 500 triệu USD mỗi dự án từ Bộ Năng lượng Hoa Kỳ (DoE), theo hình thức vốn đối ứng với khu vực tư nhân. Dự kiến, Lebec sẽ lắp đặt hệ thống thu giữ carbon 950.000 tấn/năm, kết hợp chuyển đổi sản xuất sang xi măng LC3 (Limestone Calcined Clay Cement) và sử dụng nhiên liệu thay thế (AF) như vỏ hạt dẻ cười. Mitchell đặt mục tiêu thậm chí lớn hơn 2 triệu tấn CO₂/năm. Cả 2 dự án đều thuộc chương trình Trình diễn Công nghiệp (IDP) trị giá 6 tỷ USD, một trong những nỗ lực khí hậu lớn nhất từng có của Chính phủ Hoa Kỳ, được cựu Bộ trưởng Năng lượng Jennifer Granholm mô tả là động lực cho thế hệ công nghệ giảm phát thải tiếp theo.
Bộ Năng lượng Hoa Kỳ hủy tài trợ dự án CCUS tại nhà máy Mitchell (Indiana) của Heidelberg Materials North America.
Tuy nhiên, tháng 1/2025, Tổng thống Trump đã ký sắc lệnh hành pháp đóng băng mọi giải ngân thuộc chương trình này. Đến ngày 30/5/2025, Bộ trưởng Năng lượng công bố danh sách 24 dự án bị hủy tài trợ, trong đó riêng 2 dự án Lebec và Mitchell chiếm tới 1 tỷ USD, tương đương 27% tổng số tiền 3,73 tỷ USD đã được phân bổ. Lý do được đưa ra là các dự án đã được phê duyệt mà không trải qua thẩm định tài chính kỹ lưỡng.
Heidelberg Materials hiện chưa có phản hồi chính thức, dù CEO Dominik von Achten đã có mặt tại Bắc Mỹ cuối tháng 5. Tập đoàn mẹ Vicat của National Cement thì công khai khẳng định, vẫn kiên định với mục tiêu giảm phát thải toàn cầu xuống 497kg CO₂ mỗi tấn sản phẩm xi măng. Tuy nhiên, họ cũng cho thấy sự thận trọng khi nhấn mạnh rằng mục tiêu đó chỉ dựa trên các công nghệ đã được chứng minh như cải thiện hiệu suất năng lượng, thay thế nhiên liệu và giảm tỷ lệ clinker thay vì trông đợi vào các đột phá còn chưa được thương mại hóa như công nghệ thu giữ carbon.
Về phía ngành, Hiệp hội Xi măng Hoa Kỳ (ACA) đã có phản ứng rõ ràng. Chủ tịch kiêm CEO Mike Ireland cho rằng, việc hủy bỏ tài trợ là một cơ hội bị đánh mất cho cả ngành Xi măng và chính quyền. Ông nhấn mạnh, các dự án CCS vốn đã nhận được sự ủng hộ từ cả lưỡng đảng trong Quốc hội Hoa Kỳ và phù hợp với mục tiêu phục hồi sản xuất nội địa.
Bối cảnh này càng trở nên đáng lo hơn khi đặt trong tổng thể các dự án CCUS khác đã và đang được triển khai tại Hoa Kỳ. Các nghiên cứu thiết kế kỹ thuật sơ bộ (FEED) tại một số nhà máy lớn như Argos Ste. Genevieve (2,76 Mt/năm), Ash Grove Foreman (1,4 Mt/năm), Cemex USA Balcones, hay chính Mitchell cũng đang trong quá trình thực hiện. Tổng cộng, các nhà máy này đặt mục tiêu thu giữ hơn 7,5 triệu tấn CO₂/năm và đã nhận hơn 20 triệu USD từ Bộ Năng lượng thông qua các chương trình khác nhau. Cũng cần nhắc đến dự án thí điểm của MTR Carbon Capture tại nhà máy Charlevoix (Michigan), đã nhận 1,5 triệu USD hỗ trợ.
Tuy nhiên, nếu không có cam kết tài chính ổn định từ Chính phủ, các nhà đầu tư sẽ khó lòng tiếp tục rót vốn. Điều này càng rõ ràng khi nhìn vào trường hợp của Lehigh Hanson tại California. Doanh nghiệp này cùng đối tác Fortera đã hoàn tất nghiên cứu FEED mà không cần tài trợ công, trong khi Fortera huy động được tới 85 triệu USD từ vòng Series C. Đây có thể là một hình mẫu mới, nơi đổi mới được thúc đẩy bởi khu vực tư nhân, còn vai trò của chính phủ chỉ là tạo lập thị trường và định hướng nhu cầu.
Không chỉ các tập đoàn lớn chịu ảnh hưởng. Việc hủy tài trợ còn giáng đòn mạnh vào các startup công nghệ vật liệu xanh. Hai công ty Brimstone và Sublime Systems đã mất tổng cộng 276 triệu USD hỗ trợ tiềm năng. Dù vẫn tồn tại nhờ nguồn lực riêng, nhưng cú sốc này có thể làm chùn bước cả một thế hệ khởi nghiệp trong lĩnh vực xây dựng không phát thải tại Hoa Kỳ, trong khi các công ty ở châu Âu và Canada đang tăng tốc.
Ngược lại, trên bình diện toàn cầu, các dự án CCUS vẫn tiếp tục. Heidelberg vừa chính thức vận hành nhà máy thu giữ carbon tại Brevik (Na Uy) trong tháng 6/2025, sau 54 tháng kể từ ngày được phê duyệt. Khoảng thời gian này dài hơn cả một nhiệm kỳ tổng thống Hoa Kỳ và đó chính là vấn đề, sự thiếu ổn định chính trị tại Hoa Kỳ đang khiến các nhà sản xuất không còn coi CCUS là một khoản đầu tư khả thi, ngay cả dưới các chính quyền thân thiện với môi trường.
Dù vậy, không phải mọi hy vọng đều tắt. Tại Kansas, Monarch Cement Company đã hoàn thành nhà máy điện mặt trời 20MW tại cơ sở Humboldt vào ngày 27/5/2025. Đây là bước tiến nhỏ nhưng thực tế trong hành trình giảm phát thải, một mô hình chuyển đổi phù hợp hơn với môi trường chính sách hiện tại.
Từ câu chuyện Lebec và Mitchell, có thể thấy rõ một điều, dù công nghệ CCUS hứa hẹn nhiều, tương lai của nó phụ thuộc hoàn toàn vào tính nhất quán và cam kết dài hạn của Chính phủ. Trong khi chờ điều đó trở thành hiện thực, các giải pháp như xi măng LC3, AF, giảm clinker… vẫn là lựa chọn khả thi và hiệu quả hơn cho ngành Xi măng Hoa Kỳ trong ngắn hạn.
ximang.vn (TH/ Globalcement)
