Phát triển bền vững
Đánh giá khả năng thực thi của quy hoạch phát triển ngành xi măng Việt Nam
24/05/2012 3:00:43 PM
Theo Quyết định 1488/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, định hướng phát triển công nghiệp xi măng Việt Nam (CNXMVN) theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa và bền vững, có công nghệ tiên tiến, sản phẩm đảm bảo tiêu chuẩn chất lượng, đáp ứng nhu cầu thị trường; tiết kiệm nguyên liệu, nhiên liệu và tiêu hao năng lượng thấp; bảo vệ môi trường, cảnh quan thiên nhiên.
Cho đến nay, chỉ trong vòng 10 năm của thập kỷ đầu tiên thế kỷ 21, ngành XMVN đã trải qua 3 lần điều chỉnh Quy hoạch (QH) chính thức vào các năm 2002 (Quyết định 164/2002/QĐ-TTg ngày 18/11/2002), 2005 (Quyết định 105/2005/QĐ-TTg ngày 16/5/2005), và năm 2011 (Quyết định 1488/QĐ-TTg ngày 29/8/2011).Theo Quy hoạch mới nhất, các dự án xi măng đầu tư mới (ký hợp đồng cung cấp thiết bị từ ngày Quyết định 1488/QĐ-TTg có hiệu lực - 29/8/2011) có công suất lò nung từ 2.500 tấn clanhke/ngày trở lên, phải đầu tư ngay hệ thống thiết bị tận dụng nhiệt khí thải để phát điện, trừ các dây truyền sản xuất xi măng sử dụng chất thải công nghiệp và rác thải làm nhiên liệu.Đối với các nhà máy xi măng đang hoạt động, các dự án xi măng đang triển khai đầu tư nhưng đã ký hợp đồng cung cấp thiết bị trước ngày 29/8/2011 phải hoàn thành đầu tư hệ thống thiết bị tận dụng nhiệt khí thải để phát điện trước năm 2015.
Sẽ bỏ xi măng lò đứng vào năm 2015
Các dự án có thực sự đem lại hiệu quả bền vững
Ảnh hưởng của Chính sách kinh tế vĩ mô
Suy thoái kinh tế đã buộc Chính phủ phải điều chỉnh các chính sách tiền tệ và đầu tư (để đạt các mục tiêu lớn hơn), giáng một đòn mạnh vào hiệu quả đầu tư và hiệu quả sản xuất kinh doanh (SXKD) của ngành. Chỉ riêng chính sách thắt chặt tín dụng lĩnh vực bất động sản đã đẩy hầu hết các dây chuyền sản xuất vào tình trạng khó khăn, không bán được hàng, chạy cầm chừng không hết công suất. Chính sách giảm đầu tư công, không bảo lãnh các khoản vay nước ngoài đã làm ngừng trệ và đảo lộn tiến trình các dự án đang triển khai đầu tư theo quy hoạch. Chỉ riêng vấn đề này cũng ảnh hưởng không nhỏ tới việc thực hiện quy hoạch và gây lãng phí không nhỏ cho các nguồn lực của ngành.
Về tính đồng bộ trong quy hoạch
Ngành XM phát triển không thể tách rời quy hoạch mang tính liên ngành của nền kinh tế, như Tài chính Ngân hàng, Giao thông, Năng lượng, Đào tạo… Tại điều 2 của Quy hoạch 1488 trong phần Tổ chức thực hiện, Chính phủ giao cho hàng loạt Bộ ngành phối kết hợp chỉ đạo thực hiện QH, nhưng có thể nói, đến nay hiệu quả phối hợp chưa cao.Về nguồn vốn: Ngành xi măng sẽ không thể phát triển nếu không được bố trí nguồn lực vốn cần thiết; đáp ứng kịp thời nhu cầu đầu tư, sửa chữa cải tạo cũng như vốn lưu động phục vụ cho sản xuất. Nếu quy hoạch ngành mà không đi kèm việc quy hoạch vốn hợp lý thì khả năng thực thi là rất hạn chế. XM là ngành có giá trị tài sản cố định lớn, các nhà đầu tư dù có tiềm lực tài chính mạnh đến cỡ nào, cũng cần một cơ chế chính sách huy động vốn rõ ràng để có thể tính toán hiệu quả đầu tư. Mặt khác, nếu các nhà đầu tư không có khả năng về vốn thì kiên quyết không giao dự án.
Về Giao thông: Giá thành và khả năng cạnh tranh của sản phẩm xi măng phụ thuộc mạnh mẽ vào sự thuận lợi của mạng lưới giao thông trên địa bàn (đường bộ, đường thủy, đường sắt….) ; trong đó cả bao gồm việc vận chuyển nguyên, nhiên vật liệu, vật tư đầu vào; cả việc xuất sản phẩm và vận chuyển sản phẩm đi tới các thị trường tiêu thụ… đều bị ảnh hưởng mạnh bởi cung đường vận chuyển. Các dự án XM đa phần đều thực hiện ở vùng núi, có nguồn nguyên liệu, giao thông không thuận lợi. Rõ ràng cần sự hỗ trợ của ngành Giao thông để mở các tuyến đường bộ (có thể là mới), kể cả đường sắt và đường thủy.
Thương hiệu Vicem với những trọng trách nặng nề
Từ những QH đầu tiên, chính phủ đã rất quan tâm đến yếu tố công nghệ và môi trường. Trong QH đều có nêu các chỉ tiêu đảm bảo về Điện năng và nhiệt năng tiêu thụ, nồng độ bụi,… Nhưng thực tế hầu hết các dự án, kể cả các dự án có công nghệ hiện đại nhất, của các nhà thầu Tây Âu năng lực nhất cũng chỉ đạt các chỉ tiêu này khi chạy thử bảo hành. Còn sau khi bàn giao đưa vào vận hành, các chủ đầu tư vận hành như thế nào là chuyện của họ, còn nhà nước chưa có cơ chế để kiểm soát vấn đề này. Chỉ khi xẩy ra các vấn đề sự cố lớn như nổ lọc bụi, người dân khiếu kiện… các cơ quan chức năng mới vào cuộc xem xét.Về công nghệ, các QHXM đều nêu rõ: Sử dụng công nghệ tiên tiến với mức độ tự động hóa cao, tiết kiệm tối đa nguyên liệu, năng lượng trong sản xuất. Tại Quyết định 1488 còn yêu cầu đầu tư đồng bộ hệ thống thiết bị tận dụng nhiệt khí thải trong các nhà máy xi măng để phát điện. Tuy nhiên, đối với các chủ đầu tư tư nhân và các dây chuyền công suất lò nhỏ (từ 2.500 tấn clinker/ngày trở xuống), việc nhập khẩu thiết bị công nghệ có thực sự đạt yêu cầu theo tiêu chí của QH đưa ra hay không cũng là vấn đề lớn cần xem xét. Thực tế tại khu vực phía Bắc đã có khá nhiều dây chuyền thiết bị lạc hậu, thiếu đồng bộ, giá rẻ… được lắp đặt trong giai đoạn vừa qua, hiện đi vào sản xuất gặp khá nhiều trục trặc. Một số các chủ đầu tư đã phải trả giá cho việc này. Nguyên nhân thì có nhiều trong đó cũng có nguyên nhân không tuân thủ QH; trong quá trình bàn giao thiếu đồng bộ; nhà thầu thiếu hợp tác; trình độ tiếp thu công nghệ và năng lực vận hành yếu kém dẫn đến sản xuất trục trặc, chất lượng sản phẩm không ổn định và hậu quả là không bán được hàng, chi phí đầu vào lớn, không trả được nợ và đứng trước nguy cơ phá sản. Cho đến nay, các cấp có thẩm quyền cũng chưa có cơ chế để kiểm soát việc này.Về việc tận dụng nhiệt khí thải trong các nhà máy xi măng để phát điện, trừ 2 nhà máy xi măng Công Thanh và Hà Tiên 2 (làm trước khi có QH), đến nay hầu như chưa có dự án nào thực hiện được. Mặc dù chủ trương này đã được bật đèn xanh nhiều năm, các Hãng thiết bị đã tổ chức nhiều cuộc hội thảo triển lãm; các cơ quan quản lý nhà nước cố gắng thể chế hóa việc này nhưng đến nay dường như không được như mong muốn. Dư luận cho rằng, việc đưa vào QH chủ trương này, buộc các nhà máy phải thực hiện là lợi bất cập hại, khiến các nhà thầu đồng loạt nâng giá, khiến các chủ đầu tư tiến thoái lưỡng nan và khó có thể thực hiện trong giai đoạn hiện nay. Điều này khiến một chủ trương tốt có thể trở thành bất khả thi.Chúng ta đã thực sự kiểm soát được công nghệ
Tổ chức quán triệt triển khai QH
Ở đây chúng tôi muốn nói đến vấn đề truyền thông để đưa các Quy định cụ thể của một ngành đi vào cuộc sống. Bản QH đã được các cơ quan chuyên môn, cơ quan quản lý, các Hội, Hiệp hội… dày công nghiên cứu, đề xuất, xem xét góp ý và phê duyệt. Tinh thần của nó phải được quảng bá lan truyền tới các Bộ ngành liên quan, tới toàn ngành xi măng, tới các nhà đầu tư, tư vấn, các hãng cung cấp thiết bị… Và nhất là cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành ở các địa phương phải thấu hiểu để làm căn cứ thực thi kiểm tra việc thực hiện. Nhưng việc này dường như khá mờ nhạt, đầu mối không rõ ràng nên bản QH chưa phát huy hết tầm của nó, nhất là ở các địa phương.Một số vấn đề cần lưu ý trong giai đoạn hiện nay
Ngoài các luận điểm trên, với đặc thù của nền kinh tế đất nước trong giai đoạn hiện nay như chủ trương tái cơ cấu, thắt chặt tín dụng, các DN chèo chống để thoát khỏi khủng hoảng, cần lưu ý các vấn đề sau
Vấn đề thị trường: Cần có sự chỉ đạo định hướng phân kỳ đầu tư theo từng giai đoạn, để các dự án lần lượt đầu tư, lần lượt đi vào thị trường, phù hợp với nhu cầu của nền kinh tế và khả năng của các nguồn lực đáp ứng. Không nên để vấn để khủng hoảng dư thừa cục bộ tại các vùng miền hoặc dư thừa tại thời điểm nào đó, dẫn đến lãng phí các nguồn lực đầu tư.
Vấn đề chuyển dịch sở hữu: Khả năng thực thi của Quy hoạch XM hiện nay liên quan chặt chẽ tới tái cấu trúc nền kinh tế, hiện đang có xu hướng chuyển dịch sở hữu mạnh mẽ từ nhà nước sang tư nhân. Thực tế cho thấy sở hữu tư nhân trong lĩnh vực xi măng sẽ làm ngành phát triển hiệu quả hơn rất nhiều, nhưng nhà nước cần có những giải pháp quản lý thực sự hữu hiệu trong các lĩnh vực sau
Về tiêu chuẩn, chất lượng sản phẩm: tuyệt đối không dược đưa sản phẩm kém chất lượng ra thị trường; nếu không nhà nước và xã hội sẽ rất tốn kém trong việc khắc phục hậu quả lâu dài.Về kiểm soát môi trường: vì lợi nhuận, các công ty XM sẵn sàng vi phạm, để lại hậu quả khôn lường cho môi trường sống và cộng đồng dân cư. Nhà nước phải xử lý nghiêm các nhà máy không tuân thủ pháp luật về bảo vệ môi trường để làm gương.
Về quản lý vốn: Phần vốn sở hữu nhà nước trong ngành phải được bảo toàn và phát triển; trong trường hợp thoái vốn, phần vốn này phải được chuyển nhượng minh bạch rõ ràng, tránh tình trạng tư nhân bắt tay với các cá nhân quản lý vốn nhà nước, chuyển nhượng một cách bất minh, gây thất thoát vốn và lãng phí nguồn lực quốc gia.
Vấn đề cạnh tranh không lành mạnh, đẩy các DN có vốn nhà nước thua lỗ kéo dài, tiến tới cổ phần hóa hoặc thôn tính phần vốn sở hữu nhà nước, gây thất thoát lãng phí. Các dự án đầu tư tư nhân tham mua thiết bị giá rẻ, dễ dàng nhập khẩu dây chuyền thiết bị lạc hậu, năng suất thấp… sau một thời gian có thể biến VN thành bãi thải thiết bị công nghệ XM hết tuổi thọ sử dụng.Tháo gỡ vấn đề về vốn
Vốn cho đầu tư: Để đảm bảo hơn tính thực thi của QHXM nhà nước cần tiếp tục có các chính sách về hỗ trợ vốn vay cho các dự án có yếu tố vốn nhà nước đang đầu tư dang dở để bảo toàn vốn và đáp ứng nhu cầu thị trường khi kinh tế phục hồi.
Vốn cho sản xuất và giải cứu thị trường đầu ra: Thực tế hiện nay nhiều NMXM thiếu vốn lưu động để sản xuất, phục vụ cho việc mua nguyên nhiên liệu đầu vào như điện, than, dầu, phụ gia, trả lương nhân công… Mặt khác thị trường Bất động sản, đầu ra chính của ngành xi măng chưa có dấu hiệu phục hồi rõ rệt do hậu quả của chính sách thắt chặt tín dụng vừa qua, làm cho xi măng tồn kho lớn, không bán được hàng, khó khăn chồng chất. Nhà nước cần có sự điều chỉnh cần thiết, mở van tín dụng hợp lý để giải cứu các DNXM qua lúc khó khăn này.%Ths Lương Xuân Tuân, Tạp chí VLXD